Wieniawa

Gmina Wieniawa: www.bip.wieniawa.gmina.pl

Gmina Wieniawa położona jest w południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego, we wschodniej części powiatu przysuskiego. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 12. Teren gminy zajmuje powierzchnię 103 km² i zamieszkuje ją 5 491 osób.

Nazwa Wieniawa wywodzi się od rodu Wieniawitów, którzy w drugiej połowie XVw. założyli wieś na obszarach Kłudna i nazwali ją Wieniawa. Najstarszą miejscowością na terenie gminy jest Skrzynno, które posiadało status grodu książęcego jeszcze w okresie przedpaństwowym. Rycerstwo ze Skrzynna uczestniczyło w bitwie pod Grunwaldem. Pojawiły się hipotezy (Moiruf Wieki), że pogromcą Wielkiego Mistrza mógł być Mszczuj ze Skrzynna. Skrzynno znane jest z kościoła z XVIIw. pod wezwaniem świętego Szczepana. Sama Wieniawa istnieje już ponad pięć wieków. W początkach XVw. był tu kościół drewniany. Połowę kościoła – w 1520r. rozebrano i wstawiono murowaną. Drugą połowę postawił w 1705r. podskarbi sandomierski Dunin Wąsowicz.

Restaurowany m.in. w latach 1909-1912, orientowany, murowany, otynkowany. Prezbiterium krótkie, zamknięte wielobocznie – późnogotycka kaplica św. Stanisława, na rzucie kwadratu, nazwa barokowa szersza i wyższa od prezbiterium. Kaplica. św. Stanisława otwarta do prezbiterium arkadą ostrołukową, nakryta sklepieniem gwiaździstym o ciosowych, profilowanych żebrach z kamiennym zwornikiem, na którym widnieje herb Półkolic (ks. Stanisława Miódeckiego) i litery SP. Okna w kaplicy ostrołukowe, w nawie i prezbiterium zamknięte odcinkowo w barokowych obramieniach.

Ołtarz główny z początku XVII w., późnorenesansowy, o bogatej dekoracji snycerskiej, w polu głównym obrazy Ukrzyżowanie i Matka Boska z Dzieciątkiem. W kaplicy św. Stanisława znajduje się renesansowy poliptyk – Wieniawa, piękny i znany w Polsce zabytek został wykonany w 1544r. w warsztacie krakowskim. Złożony z trzech części poliptyk przedstawia w środkowym polu zabójstwo bp. św. Stanisława, na rzeźbionych skrzydłach przedstawione są realistycznie sceny: Kupno wsi Piotrowin, Wskrzeszenie Piotrowina, świadczenie Piotrowina przed królem i Legenda o zwłokach i orłach, w predelli, Złożenie biskupa do grobu. Sceny o bogatej kolorystyce i ornamencie zwieńcza, renesansowe maswerki o motywach zwierzęcych i roślinnych.

Dostęp do obiektów zabytkowych dla zwiedzających po wcześniejszym uzgodnieniu terminu z miejscowym proboszczem. Po okresie rozwoju w XV i XVIw. wieś straciła na znaczeniu w następnych stuleciach. W okresie II wojny światowej Niemcy utworzyli miedzy Wieniawa a Przytykiem wielki poligon wojskowy – wysiedlono w tym celu 35 wsi. We wsi Chruścice wybudowano stajnie, magazyny, warsztaty i koszary dla żołnierzy niemieckich. Na potrzeby poligonu utworzono obóz pracy dla Żydów (ok. 5 tys.), jeńców radzieckich (ok. 2600) i Polaków (ok. 100 osób).

Jeńcy budowali bunkry, stanowiska artyleryjskie i obiekty do ćwiczeń lotniczych, część z nich zachowała się do dzisiaj. Jeńców radzieckich i ludność żydowską wymordowano w 1945r. Na poligon Niemcy wystrzeliwali z rejonu Mielca rakiety V1 i V2, jedna z nich spadła we wsi Pogroszyn w gminie Wieniawa. Na terenie gminy istnieje ponad 20 udokumentowanych stanowisk archeologicznych, począwszy od paleolitu. Składają się na nie wióry krzemienne, będące ubocznym produktem przy wytwarzaniu narzędzi krzemiennych, fragmenty ceramiki oraz ślady pochówków. Najlepiej rozpoznane i udokumentowane ślady osadnictwa sięgają epoki brązu. Jednym z najcenniejszych znalezisk archeologicznych (1997r.) jest skarb ozdób z tej epoki odkryty koło miejscowości Pogroszyn.

Znajduje się on obecnie w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu. Innymi bardzo charakterystycznymi pamiątkami przeszłości odnajdowanymi na polach w południowej części gminy są bryły żużlu, będące pozostałościami po wytopie żelaza w prymitywnych piecach zwanych dymarkami. Rudę pozyskiwano z miejscowego złoża w Koryciskach. Na terenie gminy znajduje się kilkadziesiąt użytków ekologicznych. Przepływające rzeki Radomka i Jabłonica należą do najczystszych rzek, o czym świadczy występowanie w nich raków.

Znajduje się tu również postulowany do ochrony obszar rzeki Radomki, stanowiący ważny, naturalny korytarz ekologiczny, łączący obszary węzłów ekologicznych tj. świętokrzyskiego z Doliną Środkowej Wisły oraz kompleksem Puszczy Kozienickiej stanowiący według Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – obszar węzłowy o znaczeniu krajowym. Odnotowano występowanie 22 gatunków ssaków, w tym 9 chronionych i 6 łownych. Zaobserwowano 136 gatunków ptaków, w tym 112 lęgowych. Spośród nich 5 wymienionych jest w Polskiej Czernionej Księdze Zwierząt. Stwierdzono również jeden gatunek gada i 5 gatunków płazów chronionych. Świadczy to o dużej różnorodności środowiska i jego wartości przyrodniczej.

W podwieniawskiej wsi Zbożenna znajduje się również kamieniołom, gdzie planowane jest utworzenie stanowiska dokumentacyjnego – jako miejsca o szczególnym znaczeniu dla poznania geologicznej i paleontologicznej przeszłości Ziemi. W gminie rozwija się agroturystyka. Sprzyjają jej tereny leśne (w których mnóstwo grzybów), brak przemysłu oraz oddany do użytku ponad 500-hektarowy zalew w Domaniowie, a także kąpieliska wzdłuż rzeki Radomki. Przez teren gminy przebiegają piesze i rowerowe trasy turystyczne.