Jedlińsk

Gmina Jedlińsk: www.jedlinsk.pl

Miejscowość Jedlińsk jest siedzibą gminy. Położony jest 12 km na północ od Radomia w kierunku Warszawy, przy międzynarodowej trasie E-77. Gmina Jedlińsk zajmuję powierzchnię 138 km2, a zamieszkuje ją 13 872 osób. Gminę tworzy 31 wsi sołeckich. Nazwa miejscowości, a co za tym idzie gminy wywodzi się od licznych jodeł, otaczających średniowieczną osadę. Na terenie gminy kultywowanych jest wiele obrzędów ludowych oraz tradycji. Co roku, w ostatni wtorek przed Wielkim Postem, w miejscowości Jedlińsk odbywa się tzw. ścięcie śmierci, wywodzące się z 1778r. Jedyne w swoim rodzaju widowisko historyczno – obrzędowe, przyciąga w ostatni dzień karnawału turystów i aktywizuje społeczność lokalną.

Historia

Jedlińsk był lokowany w 1530r. przez Mikołaja Jedleńskiego na mocy przywileju Zygmunta I. Miasteczko posiadało prawo miecza od 1540r., czyli prawo ścinania przestępców podczas publicznych egzekucji, z którego skorzystano w 1778r. W latach 1560-1630 Jedlińsk pełnił rolę ważnego ośrodka arian (braci polskich), którzy prowadzili zbór i szkołę podległą Akademii Rakowskiej. W drugiej połowie XVIIwieku i w XVIIIwieku miejscowe gimnazjum nadzorowała Akademia Krakowska. Od 1630r. Jedlińsk należał do rodziny Witowskich, później Załuskich. Najazd szwedzki w 1655r. spowodował zniszczenie miasteczka. W 1869r. Jedlińsk utracił prawa miejskie, stając się niewielką osadą. W 1794r. w pobliżu Jedlińska kwaterował Tadeusz Kościuszko, przemieszczający się z wojskiem w kierunku Warszawy. 11 czerwca 1809 r. rozegrała się tu bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego z Austriakami, mogiła poległych znajduje się przy drodze do Woli Gutowskiej.

Do najcenniejszych zabytków Jedlińska należy barokowy kościół pod wezwaniem Apostołów Piotra i Andrzeja erygowany przez Stanisława Witowskiego, kasztelana brzezińskiego, wzniesiony staraniem jego syna Stanisława, kasztelana sandomierskiego. Kościół został zniszczony przez Szwedów w 1655r., a odnowił go Aleksander Załuski, wojewoda rawski. Gruntownie wyrestaurowany i przekształcony w 1752r. przez biskupa Stanisława Andrzeja Załuskiego, prawdopodobnie według projektu architekta Jakuba Fontany. Dalsze prace remontowe zostały przeprowadzone w latach 1845 i 1871.W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Chrystusa powołującego Piotra i Andrzeja na apostołów, malowany prawdopodobnie w Rzymie, ufundowany przez Andrzeja Załuskiego. Ponadto w kościele znajdują się obrazy i polichromie malowane przez Tadeusza Kuntzego pochodzące z XVIIIw.

Na uwagę zasługuje dzwonnica wybudowana w 1645r., a w niej dzwon podarowany miejscowej świątyni przez osadników szkockich wyznania kalwińskiego .W pobliżu kościoła znajduje się cmentarz z najstarszymi nagrobkami pochodzącymi z 1800r. W pobliskim Lisowie jest kościół pod wezwaniem nawiedzenia NMP, pochodzący z 1881r. W miejscowości Wsola warto zwiedzić secesyjny pałac Gombrowiczów, w którym obecnie mieści się Muzeum Gombrowicza, park oraz kościół w stylu neoromańskim pod wezwaniem Bartłomieja. Równie piękny park i dwór należący do Sołtyków można podziwiać w miejscowości Piastów oraz w Jedlance.

Na terenie gminy mają swoje siedziby urząd gminy, urząd pocztowy, bank spółdzielczy, trzy ośrodki zdrowia, sześć kościołów parafialnych, siedem szkół podstawowych, trzy gimnazja, ośrodek kultury, biblioteka, apteka, komisariat policji, hotel, pięć stacji paliw, Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jedlińsku z 50 miejscami noclegowymi w domkach kempingowych, polem namiotowym i kortem tenisowym. W gminie działa siedem jednostek ochotniczej straży pożarnej. W Piastowie znajduje się obiekt aeroklubu o powierzchni ponad 200 ha z lotniskiem sportowym oraz strzelnica PZŁ.

W Jedlińsku od 1994r. działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Jedlińskiej, z którego inicjatywy powstało Muzeum Ziemi Jedlińskiej im. Ks. Jana Kloczkowskicgo, w którym można obejrzeć bardzo ciekawe eksponaty związane z regionem. Władze gminy dużą uwagę przywiązują do ochrony środowiska. Działa tu biologiczna oczyszczalnia ścieków, a w Urbanowie-ekologiczne składowisko odpadów, spełniające wymogi Unii Europejskiej. Gmina należy do Związku Gmin Radomka, którego celem jest również ochrona wód zlewni rzeki Radomia i poprawa gospodarowania wodą na tym obszarze. W związku z powodziami, jakie nawiedziły gminę w 1997 i 2001r., koryto Radomki na tym terenie jest modernizowane od 2002r. W rejonie Jedlińska i Piastowa znajduje się duży kompleks stawów rybnych (ok. 1,4 km2). Dużymi dopływami Radomki na tym terenie są rzeki Tymianka i Mleczna.